25 Mart 2025 Salı

BİR KELİME = DURUM





Durum : 
1. (isim) Bir şeyin içinde bulunduğu koşulların hepsi; yer, vaziyet (I), hâl, hâlet, keyfiyet, mevki, manzara, pozisyon.

      "Genel Sekreter, kazadaki sıtma durumu hakkında verdiğim uzun tafsilattan pek memnun kaldı." - Reşat Nuri Güntekin

2. (isim) Duruş biçimi; tavır.

3. (isim) Bireyin toplum içindeki ilişkileriyle belirlenen yeri.


* * * * *

Birleşik Kelime olarak kullanımı : 

Durum eki, açık durum, coğrafi durum, geçerli durum, istenmeyen durum, ruhsal durum, seferî durum, süredurum, sürer durum, üç durum yasası, yalın durum, ad durumu, araç durumu, ayrılma durumu, belirtme durumu, birliktelik durumu, bulunma durumu, çıkma durumu, çiçek durumu, dış çizgiler durumu, duygu durumu, eşitlik durumu, gün durumu, hava durumu, ilgi durumu, isim durumu, kalma durumu, tamlayan durumu, uzaklaşma durumu, yönelme durumu, yükleme durumu.

(Liste uzun olduğu için kelimelerin açıklamalarını buraya alamadım. TDK' dan bknz.)

* * * * *

Birleşik Fiil veya Kalıp Söz olarak kullanımı :

... durumuna düşmek, ... durumunda olmak (veya bulunmak), durum almak, durumdan ders çıkarmak, durumdan vazife çıkarmak, durumu bozulmak, durumu düzelmek, durumunu açmak.


* * * * *

Kelime Kökeni:

(Bilgiler, Nişanyan sözlükten alıntıdır.)

Eski Türkçe turum “boy, endam” sözcüğü ile eş kökenlidir. Bu sözcük Eski Türkçe tur- fiilinden Eski Türkçe +Im ekiyle türetilmiştir.

Türkiye Türkçesi kullanımdan düşmüş bir sözcük iken, Dil Devrimi döneminde canlandırılmıştır.
(durum vaziyet)

Tespit edilen en eski Türkçe kaynak ve diğer örnekler :

Eski Türkçe: “boy” [Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1073]

"bir er turumı sūw" [bir adam boyu su]

Yeni Türkçe: “vaziyet, hal” [Cumhuriyet (gazete), 1934]

"Böylece yurd yarı koloni oldu. Bu durum kurtuluş savaşına kadar sürdü."






{ಠ,ಠ}
 |)__) 
-”-”-





not: görsel, internetten alıntıdır.




23 Mart 2025 Pazar

BİR KELİME = NÜMAYİŞ





Nümayiş : (isim, eskimiş, Farsça) ► Gösteri.

      "Darülfünun gençleri İstanbul'da büyük bir nümayiş yapmışlardı." - Falih Rıfkı Atay

👇

Gösteri :

1. (isim) İlgi, dikkat çekmek için bir topluluk önünde gösterilen beceri veya oyun.

      Uçakların uçuş gösterileri.

2. (isim) Bir istek veya karşı görüşün, halkın ilgisini çekecek biçimde topluca ve açıkça yapılması; nümayiş.

3. (isim) Sinema veya tiyatroda film, oyun gösterme işi.

      Sinematekte film gösterileri başladı.

4. (isim) Genellikle şarkı, dans vb.nin yer aldığı eğlence; şov.

5. (isim) Birinin, bir topluluğun kendi duygusunu gösteren sözü veya davranışı, tezahüratı.


* * * * *


Kelime Kökeni:

Farsça numāyiş نمايش  "gösterme, gösteri, gösteriş" sözcüğünden alıntıdır. Sözcük, Farsça numūdan, numā- نمودن, نما  "göstermek, görünmek" fiilinden +iş sonekiyle türetilmiştir. Bu sözcük Orta Farsça (Pehlevice veya Partça) aynı anlama gelen nmūdan, nmāy- fiilinden evrilmiştir.





{ಠ,ಠ}
 |)__) 
-”-”-





not: görsel, www.bbc.com dan alıntıdır.





21 Mart 2025 Cuma

BİR KELİME = YAKİNEN





Yakinen : (zarf, Arapça) Kesin olarak.

      "Hatta yakinen biliyorlardı ki öyle ufaktan bir aileye mensup değildi." - Refik Halit Karay

* * * * *

Kelime Kökeni :

Arapça yaḳīnan يقينً  "mutlak surette, kesin olarak" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Arapça yḳn kökünden gelen yaḳīn يقين  "kesin olma, herhangi bir akıl yürütme gerektirmeksizin bilinme" sözcüğünün zarfıdır. Bu sözcük, yaḳn يقن  "kesinlikle bilme, kesin olma" sözcüğünden türetilmiştir.


Yakin : (Arapça) 1. (isim, eskimiş) Sağlam, kesin bilgi.

2. (isim, eskimiş) Bir şeyi iyice, kesinlikle bilme.

* * * *


Dipnot : Yakinen sözcüğünü, "yakından" kelimesinin eski ve daha ağdalı hali sanabiliriz ki ben de öyle düşünüyordum. "Hamili kart yakinimdir" gibi farklı/yanlış kullanımlar da bunu körüklemiş olabilir. Ekşi Sözlük' te şöyle bir açıklama gördüm: "Hâmil-i kart yakînimdir" olan cümle kalıp olarak, Osmanlı'nın son dönemlerinde bürokraside icat edilmiş ve çok kullanılmıştır. Dolayısıyla halk ağzıyla değil saray ağzıyla konuşulur ve yazılırdı o zamanlar.




{ಠ,ಠ}
 |)__) 
-”-”-





not: gif, tenor.com dan alıntıdır.